श्रम सित जोडिएको जीवनोपयोगी शिक्षा नागरिकहरुको बृत्ति विकासको लागि जति आवश्यक छ, त्यसभन्दा बढी त्यो, समाज र राज्यको स्थायित्व र समृद्धिको लागि आवश्यक छ । सार्थक शिक्षाको अभावमा जिम्मेवार नागरिकहरु तयार हुन्नन्, र जिम्मेवार नागरिकहरुको उपस्थिति न्यून भएको समाज र राज्यमा अराजकताको राज कायम हुन जान्छ ।
परिणामस्वरुप सामाजिक असन्तोषले आक्रोशलाई, र त्यो आक्रोशले सामाजिक उथलपुथल, आर्थिक संकट र राजनैतिक दावानलका लागि एकसाथ बाटो बनाउने काम गरिदिन्छ । अनि, मानव सभ्यताको विकासक्रममा देखिएको एउटा सार्वभौम सत्य––विध्वंशले अक्सर विकासको लागि ढोका खोलिदिने काम पनि गरिदिँदो रहेछ । दश बर्षअघि अरब संसारमा उर्लेको ‘वसन्त विप्लव’ले यही तथ्यलाई पुष्टि गर्दैछ ।
वसन्त विप्लव’ले शिखर छोएपछि विभिन्न अध्ययनहरु भए । तिनबाट पत्ता लाग्यो, अरब संसारमा पैसाको छेलोखेलो त छँदैछ, तर सबैतिर पहुँच भने मुठ्ठीभर व्यक्तिहरुकै मात्र रहेछ । शिक्षामा प्रशस्तै पैसा खन्याइएको छ, तर शिक्षालाई श्रमसितभन्दा पनि धर्मसित बढी जोडिएको रहेछ ।
राज्यको अचाक्ली, सामाजिक असुरक्षा र चरम आर्थिक अभावबाट विरक्तिएर ट्युनिशियाका एकजना २७ बर्षे ठेलागाडा चालक मुहमद बौआजिजीले सन् २०१० डिसेम्बर १७ का दिन आत्मदाह गरे । निरक्षर र निरीह थियो त्यो सामान्य तरकारी व्यापारी, तर उसको अन्तर्रात्मामा दन्केको क्रोधाग्निको राप यति चर्को ठहरियो कि त्यसले हेर्दाहेर्दै ट्युनिशियाली राष्ट्रपतिलाई विदेश लखेट्यो, यमनका राष्ट्रपतिलाई पदबाट गलहत्यायो, ईजिप्टका राष्ट्रपतिलाई जेल पु¥यायो, लिबियाली तानाशाहको ज्यान लियो, बहराइनको सत्तालाई हल्लायो, कतारका शासकलाई छोरालाई सत्ता हस्तान्तरण गर्नुपर्ने बनायो, साउदी शासकहरुको निन्द्रा भगायो । र अहिलेसम्म पनि त्यही आगोले सिरियालाई पोल्दैछ ।
‘वसन्त विप्लव’ले शिखर छोएपछि विभिन्न अध्ययनहरु भए । तिनबाट पत्ता लाग्यो, अरब संसारमा पैसाको छेलोखेलो त छँदैछ, तर सबैतिर पहुँच भने मुठ्ठीभर व्यक्तिहरुकै मात्र रहेछ । शिक्षामा प्रशस्तै पैसा खन्याइएको छ, तर शिक्षालाई श्रमसितभन्दा पनि धर्मसित बढी जोडिएको रहेछ । फलस्वरुप धर्मनिर्देशित शिक्षाले शासकहरुको राजनैतिक अभिष्ट त धेरै हदसम्म पूर्ति ग¥यो, तर त्यसले विद्यार्थीलाई प्रमाणपत्रको एउटा कागजी मुठ्ठोभन्दा बाहेक अरु थोक केही दिनै सकेन ।
यस परिप्रेक्षमा साउदी अरब एउटा राम्रो उदाहरण बन्न सक्छ ।
त्यहाँ साक्षरता दर सन् १९६० मा १०५ थियो, त्यो अहिले बढेर ८७५ र विद्यालय स्तरका बालबालिकामा त अझ बढेर ९९५ पुगेको छ । तेलधनी त्यो मुसलमान देशले विद्यालय शिक्षामा पश्चिमाहरुलेभन्दा बढी लगानी गर्दैछ, तैपनि शिक्षाको गुणस्तर देख्दा धेरैको आँखीभौँ तन्किन्छ । गणितको स्तर मापन गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड ‘Trends in International Mathematics & Science Study (TIMSS)’ अन्तर्गत १३ बर्षे साउदी विद्यार्थीहरुलाई जाँच्दा झण्डै आधा विद्यार्थीहरु नराम्रोसँग अनुतीर्ण भए । ‘उच्च अङ्क’ लिई उतीर्ण हुनेहरु मुश्किलले एक प्रतिशत थिए ।
अध्ययनबाट निष्कर्ष निस्क्यो, लगानी अनुरुप गुणस्तरमा ध्यान दिइएन र मेधावी छात्रहरुले पाइलापाइलामा दुरुत्साहन ब्यहोर्नु पर्दो रहेछ, शायद हामीकहाँ जस्तै नै । ‘चेतनाशून्य शिक्षा’भन्दा बाहिर गयो भने जहानियाँ शासनमा विराम लाग्ला भनेर एकोहोरो सुन्नी शिक्षामा जोड् दिइरहेको त्यहाँको शिक्षापद्दति अथाह लगानीका बावजुद पनि समय र संसार सुहाउँदो हुन सकेन ।
परम्परागत सामन्ति जहानियाँ राजतन्त्र तथा दशकौंदेखि सैनिक तानाशाही रहेका देशहरुमा पनि ‘साउदी फोटोकपी’ नै देखियो । कतार संसारमा सबैभन्दा बढी प्रतिव्यक्ति आय भएको देश हो, तर TIMSS परीक्षामा त्यहाँका विद्यार्थीहरु गरिब अल्बानियाली परीक्षार्थीहरुभन्दा पनि पछाडि परे ।
धार्मिक संकीर्णताले गर्दा सक्रिय श्रममा महिलाहरुको सहभागिता न्यून बनाइएकै कारण आज अरब देशहरुमा युवा बेराजगारहरुको संख्या संसारको औसतभन्दा दोब्बर छ । ‘शिक्षा, रोजगारी र तालिम पनि नलिएका’ १५–२४ बर्षे युवाहरुको जमात हेर्ने हो भने झनै कहालीलाग्दो दृश्य सामुन्ने आउँछ ।
अर्को उदेकलाग्दो तथ्य पनि जगजाहेर भयो । अरु देशको तुलनामा अरब देशहरुमा छात्रभन्दा छात्राहरु बढी मेधावी देखिए । अत्यधिक पुरुषप्रधान ती देशमा बाबुआमा, समाज र राज्यको पुल्पुल्याइमा हुर्केबढेका छात्रहरु बढी अल्छी र ऐयाश पाइए । उच्च शिक्षा दिइने विश्वविद्यालयका कक्षाहरुमा संख्याको हिसाबले पनि छात्राहरु नै अगाडि देखा परे । तर विडम्बना कस्तो, उत्पादनमुखी कामहरुमा महिला सहभागिता भने उत्साहजनक पाइएन ।
महिलाहरुले मताधिकार पाउने बिषयमा त अहिले भर्खर माथापच्चिसी हुँदै गरेका ती देशमा आयमूलक काममा तिनीहरुलाई पछाडि पारिएकै कारण आज अरबी समाज ‘पेट्रो–डलर’ बाहेक अरु हरेक क्षेत्रमा पछाडि नै छ । अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनको तथ्याङ्कले भन्छ, निम्न स्तरको काममा अरबी महिलाहरुको संलग्नता संसारमै उच्च छ ।
धार्मिक संकीर्णताले गर्दा सक्रिय श्रममा महिलाहरुको सहभागिता न्यून बनाइएकै कारण आज अरब देशहरुमा युवा बेराजगारहरुको संख्या संसारको औसतभन्दा दोब्बर छ । ‘शिक्षा, रोजगारी र तालिम पनि नलिएका’ १५–२४ बर्षे युवाहरुको जमात हेर्ने हो भने झनै कहालीलाग्दो दृश्य सामुन्ने आउँछ ।
ईराककै उदाहरण हेरौं । त्यहाँको सरकारी आँकडामा युवा बेरोजगारीको प्रतिशत १८ छ, तर ‘शिक्षा, रोजगारी र तालिम पनि नलिएकाहरु’को प्रतिशत भने ५७ छ । त्यही भएर ईराकी युवाहरुले अहिले त्यहाँका विश्वविद्यालयहरुलाई “बेरोजगार उत्पादन गर्ने कारखाना” भन्न थालेका छन् ।
.......
विनाशले विकासका लागि बाटो खोल्दैछ
आज अरब जगत् धेरै हदसम्म फेरिइसकेको छ । अब एकदमै स्पष्ट छ, कैयौं बर्षदेखिको हिंस्रक सामाजिक–राजनैतिक उथलपुथलपछि शिक्षा र सामाजिक सुरक्षा जस्ता संवेदनशील र आधारभूत पक्षलाई कुल्ँचदै समाज विकासको सार्वभौम नियमलाई अवरुद्ध पार्न खोज्ने कट्टरपन्थी स्वेच्छाचारिता क्रमशः खुम्चिदैंछ । बौआजिजीको आत्मबलिदानपछि गुणस्तरिय शिक्षामा सबैको समान पहुँच, सामाजिक न्याय, श्रोतहरुको समानुपातिक बितरण, रोजीरोटीको प्रत्याभूति, र सबैभन्दा माथि, राज्यको नीति–निर्माण तहमा अधिकतम जनसंख्याको सहभागिता अब यी सवालमा नव स्थापित अरबी सरकारहरुले पछाडि फर्केर हेर्न सक्ने छैनन् ।
किन कि अब आइन्दा ट्युनिशियामा बेन अलीको पुनरागमन सम्भव छैन, लिबियामा कर्णेल गद्दाफीको पुनर्जीवन सम्भव छैन, र सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा, लडाईँमा निर्णायक जीत हासिल गर्नसके भने पनि सिरियामा बशर अल असदले अब पुरानै ढर्रामा शासन गर्न सम्भव छैन ।
सारमा, सामाजिक स्थिरता र सौहाद्र्रता, आर्थिक उन्नयन र सुस्थिर राजनैतिक व्यवस्था बनाइराख्न श्रमसित जोडिएको सार्थक शिक्षाको अपरिहार्यतालाई नचाहेर पनि साउदी शासक अब्दुल्लाले समेत मानेकै अवस्था अहिले छ ।
यसकारण यति अब तय छ, शिक्षा र श्रमबीचको अन्तर्सम्बन्ध तथा सामाजिक न्यायको सन्दर्भमा जुन पाठ अरबी शासकहरुले विगत केही बर्षमा सिके, त्यसको प्रभाव विश्वव्यापी हुँदैछ, र त्यो पाठलाई करिब–करिब त्यस्तै परिस्थितिबाट गुज्रिरहेको नेपालका नेता र जनताले पनि आत्मसात नगरी सुखै छैन ।
सन् २०१० डिसेम्बर १७ का दिन ‘वसन्त विप्लव’ भएको थियो । आज ठिक दश बर्ष पुरा भएको छ ।
लेखक परराष्ट्रमामिलाका जानकार हुन् ।
प्रधानमन्त्री केपी ओलीको सिफारिसमा राष्ट्रपति विद्यदेवी भण्डारीले गत पुस ५ गते गरेको प्रतिनिधि सभाको विघटनसंगै नेकपा विभाजनको बिन्दु सम्म पुग्यो ।
गत बुधबारदेखि अमेरिकी राष्ट्रपतिको रुपमा डोनाल्ड ट्रम्पको कार्यकाल समाप्त भएको छ । उनको कार्यकाललाई कतिपयले एक भूमरीको चार वर्ष भनेका छन्, त्यसो भए
युवा चिनियाँहरु आफ्नो देशको आधुनिक इतिहासको एक प्रमुख पुनर्मूल्यांकनको मध्यमा हुन्, जो एक तथाकथित सामाजवादी काललाई लिएर आफ्नो दृष्टिकोण परिवर्तन
प्रतिकृया दिनुहोस